"Η Φόνισσα" Αλ. Παπαδιαμάντης

Η νεο-ελληνική πεζογραφία μας ξεκινά προς τα τέλη του 19^ου αιώνα και ένας από τους βασικούς θεμελιωτές της είναι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης(1851-1911), ο οποίος απεικoνίζει με την πένα του τη ζωή μέσα στην ελληνική ύπαιθρο και στις φτωχογειτονιές της Αθήνας. Στα διηγήματα του περικλείει ατόφια τη νεοελληνική κοινωνία, προτού αυτή μπει στο αστικό στάδιο ανάπτυξης της κι αρχίζει να επηρεάζεται από ευρωπαϊκά πρότυπα. Το έργο του το κατέταξαν στη λεγόμενη ηθογραφία αλλά αυτό την ξεπερνά, αφού ο μεγάλος Σκιαθίτης συγγραφέας προχωρά επιπλέον στην  ψυχολογική εμβάθυνση των ηρώων του και σε κοινωνικούς προβληματισμούς. Ακόμα το γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα του, η φυσιολατρεία του κι αυτή η τελείως προσωπική γραφή του που αναμιγνύει στοιχεία της καθαρεύουσας και της δημοτικής– δείγματα οι αξεπέραστες λυρικές περιγραφές του- κάνουν το έργο του ορόσημο για τη λογοτεχνία μας, ως γνήσιος εκφραστής της νεοελληνικής ψυχής.

Ένα από τα πιο γνωστά του έργα είναι η «Φόνισσα» γραμμένο το 1903, με υπότιτλο κοινωνικό μυθιστόρημα. Ο Παπαδιαμάντης με τη νουβέλα αυτή δεν αποτυπώνει μόνο το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον της ελληνικής υπαίθρου μέσα στο οποίο έζησε η ηρωίδα του η Φραγκογιαννού αλλά προσπαθεί να αλλάξει  τις καθιερωμένες αντιλήψεις γύρω από το έγκλημα που επικρατούσαν μέχρι τότε. Το άκουσμα και μόνο του χαρακτηρισμού «φόνισσα», που αποτελεί και τον τίτλο του έργου, προκαλούσε και προκαλεί ακόμα τον αποτροπιασμό της κοινής γνώμης. Ο Παπαδιαμάντης λοιπόν τολμά να φωτίσει και να εμβαθύνει στα αίτια εγκλήματος προσδίδοντας του διαστάσεις κοινωνικές, ψυχολογικές και ηθικές. Για κάθε  έγκλημα ευθύνεται σίγουρα το άτομο που το διαπράττει αλλά υπάρχουν και άλλα αίτια που το εξωθούν  σ’ αυτό. Ο Παπαδιαμάντης καταγράφει λοιπόν με κατανόηση και συμπόνια τα όσα συμβαίνουν γύρω του χωρίς όμως να μπορεί να δώσει άφεση αμαρτιών στον εγκληματία. Σε μια εποχή  που μόλις στην Ευρώπη  αρχίζουν να συνειδητοποιούνται τα κοινωνικά αίτια  του εγκλήματος, που στη Ρωσία λίγο ενωρίτερα  είχε γράφει ψυχολογικό  μυθιστόρημα ο Ντοστογιέφσκι  το « Έγκλημα και Τιμωρία», το οποίο είχε μεταφράσει ο Παπαδιαμάντης και  μισό  αιώνα προτού  η Σιμόν  ντε Μπωβουάρ  με το «Δεύτερο Φύλο» ξεσκεπάσει  τη γυναικεία σκλαβιά, ο Έλληνας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης συλλαμβάνει και αποτυπώνει στο  μυθιστόρημά του «Φόνισσα» τα βαθύτερα αίτια, που  μπορούν να  οδηγήσουν μια καταπιεσμένη, λόγω του φύλου της, γυναίκα  στο έγκλημα.